سابات ها، معماری منحصر به فرد در بافت قدیم شهر خاوران

یکی از ویژگیهای بارز معماری بافت قدیم خاوران، کوچه ها و گذرهای سرپوشیده آن هستند که به آنها “سابات” گفته می شود.

هدف از طراحی و اجرای سابات این بوده است که به دلیل کمبود زمین جهت ساخت و ساز از سقف هایی که بر روی کوچه ها ساخته می شود نهایت بهره را برده و اتاق هایی بر روی سقف ها ساخته می شد و همچنین انسان گرمازده را دمی در زیر سایه سقف ها، از تابش خورشید در امان نگه می داشت.

سابات در لغت به معنای راهرو، دالان و سقفی است که بر روی کوچه ها و معابر ساخته می شود.

معماران قدیم خاورانی نه تنها تمام جوانب را در ساخت داخل خانه مد نظر داشته اند، بلکه در ساخت کوچه هم با توجه به نیازها و شرایط اقلیمی و فرهنگی مردم ، ویژگیهای ارزنده و جالب توجهی را در نظر داشته اند.

یکی از خصوصیات بارز بافت قدیمی در خاوران، کوچه ها و گذرگاههای سرپوشیده ی آن به نام «سابات» است.

سابات ها (ساباط) از ویژگی‌های منحصر به فرد معماری ایرانی هستند. یکی از کارکردهای سابات استفاده بهینه از زمین ها جهت ساخت و ساز است و دیگری پدید آوردن سایه و جایگاهی خنک برای رهگذران .

سابات‌ها همچنین باعث استحکام و استواری خانه‌های کنارشان هستند و به آنها در پایداری در برابر نیروهای پدید آمده از فشار سازه کمک می‌کنند.

در برخی از کوچه های بن بست که دارای سابات است، در قسمت ورودی کوچه دری محکم گذاشته می شده که به این گونه فضاها که برای افزایش امنیت ساکنان کوچه مؤثر بوده «دربند» می گویند. در هر دربند چند خانوار زندگی می کردند.

نحوه استقرار ساباتها به گونه ای است که انسان پیاده در مسیر حرکت خود در یک توالی مناسب در فضای سایه قرار می گیرد. در خیلی از ساباتها ورودی چند خانه مجتمع شده است که از نظر افزایش حس همسایگی و همبستگی محله ای حائز اهمیت است.

سابات وسیله ای در تقابل با وزش بادهای موسمی نیز بوده است. معمولا پشت بام ساباتها مورد استفاده واحدهای همجوار قرار می گرفتند.

اما متاسفانه این معماری زیبا و منحصر به فرد مورد بی توجهی بیش از پیش مسئولین قرار گرفته و سرمایه های تاریخی و فرهنگی خاوران از بین رفته است و ای کاش حداقل از تعداد محدود خانه ها و سابات های که از بافت قدیم مانده است نگهداری شود تا اینکه هنر اجداد و پدرانمان در معماری خانه های قدیمی برای نسل های آینده پا برجا باشد.